18+
10 июня 2016 Интервью
Пісьменнік Алесь Тарановіч: «Я заклікаю моладзь раздумацца»
Пра Алеся Тарановіча можна сказаць: у свой час гэта быў беларускі мастак андэграўнду, які прыйшоў да споведзі былога мадэрніста. «Большой» сустрэўся з ім у Мінску падчас прэзентацыі кнігі Берлінская мазаіка.
— У 80-я гады вы, малады рамантык, з’ехалі адраджаць вёску, у 90-я пераехалі ў Германію. Вы чалавек неспакойнай душы?
Відаць, што так, калі «неспакойны» ўспрымаць са знакам плюс. Ведаеце, у 80-я была такая мода, патрыятычная мода, — адраджаць вёску… Тады некалькі мастакоў паехалі на Вілейшчыну, і я ў тым ліку.
— Перабудову вы называлі сапраўднай рэвалюцыяй. Які лозунг бы вы стварылі для яе? Вы ўласна спадзяваліся на якія перамены?
Я і сёння ад сваіх слоў не адмаўляюся — гэта была этапная падзея ў развіцці нашай краіны. Калі гаварыць пра лозунг, хутчэй за ўсё, такі: «Беларусь — Еўропа». У пачатку перабудовы я пабачыў Чэхію, і мне вельмі спадабалася гэтая краіна, я дакладна адчуў у той момант, што беларусы вельмі падобныя да чэхаў. У нас аднолькавая ментальнасць. Мне хацелася, каб мы таксама далучыліся да гэтага «іншага свету», і, паверце, на той момант гэта залежала толькі ад нас.
— Няўжо і сёння вы будзеце працягваць сцвярджаць, што ўсё залежала толькі ад нас?
А сёння ўжо ад нас мала што залежыць. Мы ў чарговы раз сталі картай розыгрышу вялікіх суседзяў.
— А што з беларускім менталітэтам, на вашу думку?
Пра гэта я шмат разважаў у кнізе, якую прэзентаваў у Беларусі, — «Берлінская мазаіка». Шчыра кажучы, досыць і пазітыўных, і негатыўных характарыстык надаў я беларусам. Хацеў бы я бачыць народ іншым! Падобным на чэхаў, напрыклад, але толькі не на расейцаў.
Я лічу, што Расія стаіць на парозе чарговага «бессмысленного и беспощадного». Дзесяткі мільёнаў расіян нічога не атрымалі ад дэмакратыі і разбурэння СССР. Яны глядзяць, як цешацца на абломках імперыі «нуворишки» кшталту Беразоўскага і Абрамовіча. Увогуле, шмат хто сёння паводзіць сябе так, як быццам жыве ў часы Распуціна.
І калі выбух адбудзецца ўжо ў 2012 годзе, мяне гэта не здзівіць. Але Беларусь ён не закране.
— Дарэчы, рэвалюцыйная перабудова прывяла вас, як ні дзіўна, да стварэння тэатра эротыкі «Сталёвы аргазм»? Чаму аб’ектам вашай увагі стала цела? А дзе ж «перемен требуют наши сердца»?
Усе астатнія займаліся сэрцам, некаму трэба было заняцца і целам. Пачалося ўсё з бодзі-арта. Тады набіраў ходу круты авангард. Мы, маладыя і прагрэсіўныя мастакі, думалі зламаць старых маразматыкаў-архаікаў. Правялі конкурс бодзі-арта, паступова пачалі больш сур’ёзна ставіцца да гэтага — так ствараўся калектыў. Потым бодзі-арт перарос у стрыптыз, і ўзнік эратычны тэатр. Гэта было настолькі незвычайна — аголенае цела ў Беларусі.
Аднак мастацтва з цягам часу перайшло ў камерцыйны працэс, што мне па сутнасці сваёй не даспадобы. Уявіце: 90-я гады… бандыты… крышаванне… разборкі. Гэта быў бруд… Вакол было шмат бруду, а мастацтва хацелася рабіць чыстымі рукамі. Таму існаванне тэатра ў хуткім часе скончылася.
— У прыватнай размове вы адзначылі, што сёння ў Беларусі эротыкі больш, чым у Германіі. Няўжо так?
Безумоўна, гэта так. Нямеччына прайшла soft-эротыку ў 50-я гады. Іх махавік раскручваецца ўжо ў іншы бок. Сёння Нямеччына патрабуе больш брутальнага падыходу, а рамантычная эротыка — гэта мастацтва. На фоне моцнага гей-руху амаль зніклі ўсе астатнія праявы гетэра-эротыкі. Штогод толькі у Берліне на гей-парад выходзяць больш за паўмільёна чалавек.
— Ні перабудова, ні мадэрнізм не ўтрымалі вас на радзіме. Чаму?
Чаму я з’ехаў? Тут шмат прычын і маральных, і матэрыяльных. Быў глыбокі крызіс. Авангард для мяне скончыўся, я прыйшоў да высновы, што мадэрнізм — мёртванароджанае дзіця, усе мастакі-аднадумцы разышліся. Я зразумеў, што ў мастацтве шмат псіхічна хворых людзей. Карацей, гэта быў час заняпаду: і палітычнага, і мастацкага. Як кажуць, птушкі з’елі сваю песню!
— Вы як мастак-мадэрніст жадалі быць пачутым ці купленым?
І купленым, і пачутым. Трэба адкрыта прызнацца, што ні я, ні мае паплечнікі-аднадумцы не траплялі ў кагорту тых, каму грошы «да фені». Мы ўсе роўна адчувалі сваю другаснасць перад пачынальнікамі мадэрнізму 20-х гадоў. Тое ж самае можна сказаць і пра літаратуру: згадзіцеся, Еўтушэнка — добры паэт, але гэта не Маякоўскі. Таму, каб не быць другарадным мастаком, я сышоў з мастацтва.
— Як успрымалася замежжа тады, пасля падзення заслоны? Якой справе вы аддалі перавагу? Кажуць, адразу звярнуліся да рэлігіі?
Лепш сказаць да веры. У планах Бога было так, каб я ўзяў у рукі Біблію. Ведаеце, гэта акурат супала з маёй эміграцыяй, бо пераезд — гэта вялікі шок, які можа цягнуцца гадамі, калі не рабіць правільныя высновы. Вось уявіце: перад вамі стаяць два крэслы, і трэба сесці так, каб у адно.
Я маю на ўвазе наступнае: немагчыма есці нямецкія каўбаскі, але глядзець расейскае тэлебачанне і разважаць, як прагаласаваць у Амбасадзе РФ — за Пуціна ці супраць. Так жывуць тут мае расійскія калегі. Мала сказаць пра эміграцыю, што гэта аперацыя без наркозу. Гэта сіняя птушка у клетцы, што наступіла на горла ўласнай песні. Гэта патрон «рускай рулеткі».
— Што вы, хрысціянін, можаце сказаць людзям? Якія веды дала вам вера?
Я магу сказаць: «Не займайцеся авангардным мастацтвам, яно ад д’ябла». Марцін Лютэр казаў: «Чалавек можа служыць альбо Богу, альбо д’яблу. Сярэдзіны няма».
— А якое ж мастацтва ад Бога?
Тое, што дае надзею, узвышае, акрыляе чалавека.
— А што вы тады скажаце пра «Чорны квадрат» Малевіча?
Гэта чыста тэхнічнае мастацтва, дызайн. Малевіч менш за ўсё думаў пра акадэмізм. Ён быў адным з піянераў дызайну, і толькі ў гэтым святле трэба разглядаць яго творы.
— Сёння вы сцвярджаеце, што мадэрнізм — гэта падман, гульня і авантура? Што змянілася з таго часу, як вы былі мадэрністам?
Я зразумеў, што шлях мадэрнізму першапачаткова быў шляхам памылак. Памылкай была адмова ад гуманістычнай традыцыі. Памылкай была ідэя самарэфлексіі ў мастацтве. Памылкай была эстэтызацыя пачварнасці. Памылкай быў разрыў з мінулым. Памылкай быў шлях татальнага адмаўлення і нігілізму. Памылкай было сцвярджэнне прымату дысгармоніі над гармоніяй. Памылкай было адступленне ад законаў унутранай логікі мастацтва. Памылкай былі мэты, несумяшчальныя з эстэтычнай функцыяй мастацтва. Памылкай было даць дарогу мастацтву «аўтсайдэраў».
З мадэрнізмам змагаліся магутныя таталітарныя рэжымы… і нічога не маглі з ім зрабіць. Ён памёр сам, разбурыўшы сябе з сярэдзіны. Вось гэта я зразумеў, і мне стала нецікава.
— Але ж былі нейкія падставы для яго ўзнікнення?
Тое, што еўрапейская культура ў свой час узяла курс на мадэрнізм, на мой погляд, сведчыць аб яе адноснай маладосці, несфармаванасці. Яна знаходзіцца ў працэсе пошуку. Магчыма, узнікненне мадэрнізму было выклікана імкненнем знайсці хоць нейкае, няхай ілюзорнае, выйсце з таго псіхалагічна-ідэалагічнага тупіка, у які зайшло еўрапейскае мастацтва ў XІX стагоддзі.
Для параўнання: магутная культура краін Усходу, якая была непадуладнай уплыву моды, не прыняла і не адаптавала ў сабе ідэі, створаныя на базе Еўропы. І калі я бачу, як дрыгаецца на сцэне зацягнуты ў скуру патлаты в’етнамец з электрагітарай у руцэ, гугнявячы: «Sugar baby love…», або як індус у брудных джынсах старанна выводзіць абстрактную мазаніну, то разумею, што ўсё гэта трэцяраднае эпігонства і прафанацыя, выкліканыя гарачым жаданнем паспяваць за сусветным культурным працэсам.
Я хацеў бы звярнуцца да тых, хто вагаецца, стаць на гэты шлях, ці не. Як казаў у свой час Маціс, «не пачынайце з таго, чым скончыў я!» Прайдзіце добрую акадэмічную школу, атрымайце апірышча ў жыцці.
— Дарэчы, як у Нямеччыне ставяцца да вашых антымадэрнісцкіх выступленняў?
Негатыўна. Усе іх выступы супраць мяне зводзяцца да аднаго: «Ты вялікіх кранаць не магі. Іх паважаюць ва ўсім свеце». Але яшчэ Пляханаў казаў: «Вялікія здаюцца нам такімі таму, што мы самі стаім на каленях.
Здаецца, што ўся Германія шалее з раскошы, таму мадэрнізм ім так даспадобы. Адны пішуць: «Гей будзе прэзідэнтам!» І большасць успрымае гэта нармальна. Іншыя сядзяць на сайтах самазабойцаў у Інтэрнэце…
Заходнееўрапейскае грамадства ўвогуле сур’ёзна хворае. І хвароба гэта пачалася не ўчора. Яшчэ сто гадоў таму яе прадказаў Шпэнглер у «Заняпадзе Еўропы».
Мой артыкул «Споведзь былога мадэрніста» — гэта бомба, міна, як жадаеце. У гэтым артыкуле я закладваў міны спецыяльна, каб ім (прыхільнікам мадэрнізму) узарвалася і гэтыя раны яны залатаць не здолелі. Іх разарве ад тых супярэчнасцей, якія яны адчуюць, а мне… З Богам мне лёгка.
— Цяпер вы выступаеце яшчэ і як пісьменнік. «Мастацтва» — слова, больш трапнае за арт?
Безумоўна, так. Рамкі выяўленчага мастацтва неверагодна вузкія — партрэт, пейзаж, нацюрморт, жанравая карціна — і рамкі гэтыя не разарвеш. Мастак грамадства за сабой павесці не здолее, а вось актуальны артыкул можа падняць людзей. Працуючы са словам, ты адчуваеш, што робіш місію.
— Ці не здаецца вам, што ў хуткім часе здарыцца канфлікт паміж уменнем і прафанацыяй у літаратуры, як ён некалі адбыўся ў мастацтве?
Ён ужо ёсць. Мова Інтэрнэта — прафанацыя, панк-літаратура — прафанацыя, літаратура аўтсайдараў — таксама прафанацыя…
Але, я ўпэўнены, у адрозненне ад выяўленчага мастацтва, прафанацыя і субкультура ў літаратуры доўга не затрымаюцца.
— Я заўсёды хацела спытацца: як адчуць той момант, калі ты можаш выставіць грамадству свае думкі, назіранні, развагі? Сёння так шмат пісьменнікаў… 20 гадоў, а ён ужо пісьменнік!
Нельга спяшацца з такім жаданнем. Сёння пішуць усе, але чытаць няма каго. Я не веру, што Шолахаў у свае 20 з нечым гадоў напісаў «Ціхі Дон» — у такім узросце гэта немагчыма. Я ўпэўнены (і маю таму пацверджанне), што гэты твор пісаў вялікі калектыў аўтараў. Такая глыбіня ў разуменні і ўспрыняцці жыцця ў 20 гадоў — пастка для шараговага чытача.
— Жывучы ў Германіі, вы пішаце па-беларуску. Хто ваш чытач у гэтай краіне?
Па-беларуску мяне чытаюць беларусы у розных краінах. Менш за ўсё ў Германіі.
— Якім вам бачыцца сённяшні стан беларускай літаратуры?
Складана сказаць адназначна. Магу адзначыць, што сённяшняя літаратура цікавейшая за савецкую. З прозай сітуацыя больш складаная, чым з паэзіяй. У Беларусі заўсёды бракавала элітарнай літаратуры.
— Як вы лічыце, у якім стане знаходзіцца беларуская мова?
Я не чуў на вуліцах Мінска не толькі беларускай мовы, але і «трасянкі». Затое ўсюды шыльды і рэклама на расійскай і ангельскай.
Адзін знаёмы літаратар сказаў, што ў ягоным жыцці пануе беларуская мова — кнігі, Інтэрнэт, сябры… Магу прывесці аналаг.
У Германіі жывуць два славянскія народы — сорбы і лужычы. Іх продкі калісьці займалі ўсю паўночную Германію. Сёння толькі некалькі дзесяткаў чалавек размаўляюць на сваёй мове, выдаюць часопіс і нават газету. Вось толькі пра гэтыя народы мала хто ведае не толькі ў свеце, але і ў самой Германіі.
— Якой ідэалогіі прытрымліваецца сённяшняя Германія?
Магу сказаць, што падручнікаў па ідэалогіі ў краіне няма, але нацыянальны дух, еднасць, вельмі добра адчуваюцца. Нацыянальнае яднанне, мусіць, гэтак можна выразіць грамадскую пазіцыю немцаў. Гэтаму не вучаць цяпер, гэта глыбока ў сэрцах.
— Як можна параўнаць Мінск і Берлін?
Гэта няпростае пытанне. Калі напрыклад, ноччу апынуцца у Верхнім горадзе альбо на Нямізе, то цяжка ўявіць, дзе ты знаходзішся, — у Беларусі, Галандыі ці Германіі.
Дарэчы, і сярэдняя крама ў Мінску мае выбар у некалькі разоў большы, чым знакаміты нямецкі Lіdl, асабліва каўбасных вырабаў. Я ўвогуле не разумею, навошта вырабляецца дваццаць гатункаў маянэзу?
Мінчанкі вельмі адрозніваюцца ад берлінак. Яны выглядаюць, як прынцэсы і каралевы, а ў Берліне жанчыны сціпла апранаюцца ва ўсё шэрае і чорнае, амаль ніхто не карыстаецца касметыкай. Быць sexy тут лічыцца дрэнным густам. Фемінізм квітнее.
OOO «Высококачественные инженерные сети» осваивает новейшие технологии в строительстве инженерных сетей в Санкт-Петербурге. Начиная с 2007 года, наша компания успешно реализовала множество проектов в области строительства инженерных сетей: электрическое обеспечение, водоснабжение и газоснабжение. Более подробная информация на сайте: http://spbvis.ru/
Комментарии